DALGALAR
Dalga: Bir ortamda periyodik olarak ilerleyen sarsıntıya dalga denir.
Dalgalar iki şekilde incelenirler:

• Titreşim doğrultularına göre
• Taşıdıkları enerjiye göre

Titreşim doğrultusuna göre:

Enine Dalga:
Titreşim doğrultusu ilerleme doğrultusuna dik olan dalgalara denir.

Boyuna Dalga:
Titreşim doğrultusu ilerleme doğrultusuna paralel olan dalgalara denir.

Taşıdıkları enerjiye göre:

Mekanik Dalgalar
Yayılmak için maddesel ortama ihtiyaç duyan dalgalara denir.

• Yay dalgaları
• Su dalgaları
• Deprem dalgaları
• Ses dalgaları

Elektromanyetik Dalgalar
Yayılmak için maddesel ortama ihtiyaç duymayan boşlukta yayılabilen dalgalara denir.

• Kızılötesi dalgalar
• Radar dalgalan
• Görülebilir ışık dalgaları
• Ultraviole ışınları
• X ışınları
• Gamma ışınları
• Radyo dalgaları
• Televizyon dalgaları
• Mikrodalgalar

Elektromanyetik dalgalar boşlukta ışık hızı ile yayılırlar.

• ÖNEMLİ:

Sadece enine yayılan dalgalar elektromanyetik dalgalardır.
Sadece boyuna yayılan dalgalar ise ses dalgalarıdır.

Atma: Bir ortamda oluşan kısa süreli tek bir dalgaya atma denir.
Atma periyodik olarak devam ederse dalga oluşur.

Dalga boyu (λ): Ard arda gelen iki dalga tepesi veya iki dalga çukuru arasındaki mesafeye dalga boyu denir.
Bir tam dalgayı ifade eder.
Birimi metredir.
Genlik: Atmanın denge noktasına olan maksimum uzaklığına denir.
Genlik atmanın enerjisi ile doğru orantılı bir büyüklüktür.
Genişlik: Atmanın enini ifade eder. Dalga boyunun yarısına eşittir.
Periyot (T):  Bir tam dalga oluşması için geçen süreye denir.
Birimi saniyedir.
 Periyot dalga kaynağına bağlıdır.
Frekans: Birim zamanda oluşan dalga sayısına denir.
Frekans birimi Hertz(Hz) veya 1/s dir.
 Frekans dalga kaynağına bağlıdır.

• ÖNEMLİ:

Periyot frekans çarpımı daima 1 e eşittir.
            T.f = 1

Dalganın Hızı (V): Dalganın birim zamanda aldığı yoldur.
                V =  = λ . f     yardımı ile hesaplanır.
Dalganın hızı dalganın ilerlediği ortam özelliğine bağlıdır.

ÖRNEK:
 Dalga leğeninde sabit dalga kaynağından üretilen dalgaların 7. dalga tepesi ile 10. dalga tepesi arası mesafe 1,5m dir. Bu dalgaların frekansı 4s-1 olduğuna göre;
Dalganın hızı kaç m/s dir?
ÇÖZÜM:
Ardışık iki dalga tepesi arası mesafe dalga boyunu verir.
10-7=3λ=1,5cm
λ=0,5cm
 V = λ . f    
V =0,5.4=2cm/s
ÖRNEK:
Sabit derinlikte dalga leğeninde  dalga üreten kaynağının frekansı artırıldığında aşağıdakilerden hangileri değişir?

• Dalga boyu
• Periyodu
• Hızı
• Genliği

ÇÖZÜM:
Frekans arttırıldığında periyot azalır.
Frekans arttırıldığında dalga boyu azalır.
Hız ortama bağlıdır. Ortam özelliği değişmediği için değişmez.
Genlik enerji ile ilişkilidir bu nedenle değişmez.
ӏ. , ӏӏ. değişir.
SES DALGALARI
Ses madde moleküllerinin titreşimi ile oluşan bir dalga hareketidir.
Ses dalgalarını oluşturan her maddeye ses kaynağı denir.
Yayılmak için ortama ihtiyaç duyduğu için mekanik dalgalardır.
Boşlukta yayılmazlar.
Ses dalgaları sadece boyuna özellik gösterir. Yani titreşim doğrultuları ilerleme doğrultularına paraleldir.
Ses dalgaları her yöne yayılırlar.
Ses dalgalarının hızı yayıldıkları ortama bağlıdır.

• Ortamın yoğunluğuna
• Ortamın sıcaklığına

Ortam sıcaklığı arttıkça ses dalgalarının hızı artar.
Ortam yoğunluğu arttıkça ses dalgalarının hızı artar.
Sesin Özellikleri
Sesin Şiddeti
Sesin şiddeti sesin gürlüğünü ifade eder.
Ses dalgasının genliğine bağlıdır.
Ses dalgasının genliği ne kadar fazlaysa ses o kadar şiddetlidir.
Ses kaynağına yaklaştığımızda sesi daha şiddetli işitiriz.
Sesin şiddet birimi desibel(dB) dir.
Desibelmetre ile ölçümü yapılır.

Sesin Yüksekliği

Sesin ince (tiz), kalın (pes) olmasını ifade eder.
Ses dalgasının frekansına bağlıdır.
Ses dalgasının frekansı arttıkça ses incelir. Bu nedenle ince seslere yüksek seste denir.
Birimi Hertz(Hz) dir.
Her canlının işitebildiği seslerin bir frekans aralığı vardır.

• Bu insan kulağında 20Hz ile 20000Hz aralığıdır.
• 20Hz altına infrasonik ses denir.
• 20000Hz üstüne ultrasonik ses denir.

Önemli!
Titreşen madde miktarı arttıkça sesin frekansı azalır. Ses kalınlaşır.

• 1.DENEY

Bardaklara vurulduğunda;
Titreşen madde miktarı bardak ve sıvıdır.
Buna göre;
f1>f2>f3
olur.

• 2.DENEY

Bardaklara üflendiğinde;
Titreşen madde havadır.
Buna göre;
f3>f2>f1
olur.
Sesin Tınısı
Aynı sesin çeşitli ses kaynaklarından çıkarken gösterdiği farklılığa denir.

• Aynı notayı çalan bir kemanla bir gitar arasındaki fark sesin tınısıdır.

Yankı:  Ses dalgalarının bir yüzeye çarpıp geri dönmesi olayına denir.

• Ses kaynağı ile yüzey arasındaki uzaklık 17 m` den daha az olursa kaynaktan yayılıp kulağa gelen ses ile yankılanma yani yansıma sonucu kulağa gelen ses birbirinden ayırt edilemez.

ÖRNEK:

Kalınlıkları aynı boyları farklı aynı maddeden yapılmış yukarıdaki diyapazonlara aynı kuvvetle vurulduğunda;

• Ses şiddetlerini kıyaslayınız.
• Ses frekanslarını kıyaslayınız.
•  Ses yüksekliklerini kıyaslayınız.

CEVAP:

• 1. sesin şiddeti = 2. sesin şiddeti
• f1 < f2
• 1. sesin yüksekliği < 2. sesin yüksekliği