GÖSTERME (SAHNELEME) TEKNİĞİ
Olaylar, kişiler, varlıklar okuyucuya doğrudan sunulur. Anlatıcı, okuyucu ile eser arasına girmez. Bu teknikte kişilerin konuşmaları ve hareketleri yansıtılarak okuyucunun kendisini, eserin kurmaca dünyasında hissetmesi sağlanır. Gösterme tekniği; diyalog, iç konuşma veya bilinç akışı şeklinde olabilir:
DİYALOG TEKNİĞİ. Kahramanların karşılıklı konuşmalarına dayanan anlatım tekniğidir. Kahramanlar, sosyal statülerine uygun biçimde konuşturulur.
İÇ KONUŞMA (İÇ MONOLOG) TEKNİĞİ. Karakterin duygularının ve düşüncelerinin, mantık sırasıyla, karakterin ağzından olduğu gibi anlatılmasıdır. İç konuşma tekniğinde, kahramanın duygu ve düşünceleri sesli düşünme şeklinde yansıtılır. Bu anlatım tekniğinde kahraman, karşısında biri varmış gibi kendi kendine konuşur. Bu teknik, karakterin iç dünyasının okuyucu tarafından anlaşılmasında çok önemli bir yer tutar.
BİLİNÇ (ŞUUR) AKIŞI TEKNİĞİ. Kişilerin duygu ve düşüncelerini, herhangi mantıki bir bağ ve gramer kuralı endişesi taşımaksızın, düzensiz bir şekilde ve çağrışım ilkesi paralelinde doğrudan doğruya okuyucuya aktarmaktan ibarettir. Genellikle XX. yüzyıl modern roman ve hikâyesinde kullanılmış bir anlatım tekniğidir. Kişilerin iç dünyaları, o kişilerin kendi kendilerine konuşmaları şeklinde verilir. Kahraman anlatıcı ve bakış açısı söz konusudur. Bilinç akışında, iç konuşmadan farklı olarak cümleler arasında mantık ilişkisi zayıftır. Yazar, okuyucuyu kahramanın iç dünyası ile baş başa bırakmayı hedefler. Bilinç akışı ile iç konuşma tekniği genellikle iç içe kullanılır.
TAHKİYE ETME TEKNİĞİ. Kişi Tanıtımı. Genellikle iki tarzda yapılır:
1) Figürün, bizzat anlatıcı tarafından genel bilgilendirici pasajlar ile tanıtılmasıdır. Bu tarz kişi tanıtımları sonucunda figürlere yönelik sempatiler, kabuller ya da redler okuyucuya yazar tarafından hazır olarak verilmiş olur.
2) Figürün kimliği ve kişiliği hakkında özellikle bir ön bilgi verilmez; bunlar olay akışı içinde ânın gerektirdiği davranış, diyalog, iç konuşma gibi çeşitli uygulamalar aracılığıyla ortaya konur. Böylece figürlerin dış ve iç portreleri, parçaların adım adım birleştirilmesiyle ve nesnel gerçeklikteki hâliyle oluşturulur.
OLAY En az iki kişinin ya da iki kişi yerine geçen kavram veya varlığın bireysel farklılıklar sebebiyle karşı karşıya gelmesi veya çatışması sonucu ortaya çıkan eyleme “olay” denir.
OLAY ZİNCİRİ Olayın ortaya çıkardığı eylemler zincirine “olay zinciri” denir. Kurmaca olmayan metinlerde (anı, biyografi…) olay zinciri söz konusudur.
OLAY ÖRGÜSÜ Konunun, kişi-mekân (yer) gibi ögelerin dikkate alınarak örülmesi, işlenmesi, kurgulanması, konuya biçim verilmesine “olay örgüsü” denir. Her öyküleyici anlatımda anlatılacak veya gösterilecek bir olay veya olay örgüsü bulunur. Hikâyede iki tür olay örgüsü görülür:
-Düz olay örgüsü: Olayların düz bir sıra hâlinde, kronolojik olarak anlatıldığı olay örgüsüdür.
-İlmekli olay örgüsü: Olay akışının iç içe olduğu, arada bir geçmişe dönük olayların anlatıldığı metinlerde görülen olay örgüsüdür.
GERİYE DÖNÜŞ TEKNİĞİ. Öykü anlatıcısı olayı içinde bulunduğu şimdiki zamandan alıp karakterin geçmişine ya da olayın meydana geldiği zamana gider. Kişiler ve olaylar hakkında bilgi verilirken kullanılabilir. Geriye dönüş tekniğinde yazar karakterlerin yerlerin ve olayların geçmişiyle ilgili bilgi vermeyi amaçlar. Geriye dönüş tekniği merak uyandırma, kahramanların ruhsal ve fiziksel durumlarının daha iyi çözümlenmesinde, olayların nedenlerinin açıklanmasında yazara büyük yarar sağlamaktadır.
İÇ ÇÖZÜMLEME TEKNİĞİ. Anlatı türleri içerisinde kahramanların iç dünyası, duygu, düşünce ve hayallerinin ifade edildiği bir anlatım tekniğidir.
ÖZETLEME TEKNİĞİ. Daha çok eski klasik eserlerde görülen bu teknikte, varlığı kuvvetle hissedilen anlatıcının olayları, kişileri veya hakkında bilgi vermek istediği herhangi bir şeyi özetleyerek anlatması esastır. Bu iş "bilinç akışı" veya "iç monolog" tekniklerinden yararlanarak yapılabilir.
PASTİŞ (ÖYKÜNME) TEKNİĞİ. Sanatçının, kendi eserini, başka eserleri taklit yoluyla yazması, yeniden kurmasıdır. Pastiş yaparken, orijinal eser doğrudan kullanılmaz, taklidi yapılır. Taklit edilen orijinal eser komedi olmadıkça güldürmeyi hedeflemez.
PARODİ (YANSILAMA) TEKNİĞİ. Ciddi sayılan bir eserin bir bölümü veya bütününü alaya alarak biçimini bozmadan ona bambaşka bir özellik vererek biçimle öz arasındaki bu ayrılıktan gülünç etki ortaya çıkaran oyun türüdür. Edebiyat alanına uygulandığında; bir metni başka bir amaçla kullanmak, ona yeni bir anlam yüklemektir. Yazarlar, ciddi bir metni, çoğunlukla sıradan başka bir metne ya da soylu bir metnin biçemini hiçbir kahramanlık olayı anlatmayan sıradan bir konuya uyarlarlar. Parodinin ilk çağda dayandığı temeller ve işlevsellik ile günümüzde dayandığı temel ve işlevsellik farklılık göstermektedir.
İRONİ (ALAY) TEKNİĞİ. İronik yaklaşımla yazarlar, gerçeğe vurgu yaparak, sarsıcı bir etki yapmayı hedeflerler. İroni; mimik, jest ve tonlama ile söylemek istenen şeyin altını dolaylı yoldan çizer. İronik anlatımın ilk öğesi gizlemektir. Yazar aslında gerçeği bilmektedir ancak bilinçli bir bilmezlik sergiler. İronik anlatımın bir başka ögesi de eleştirel bakıştır.