Dolaşım sistemi çok hücreli canlılarda; hücrelere besin ve oksijen taşınmasını, hücrelerden metabolik atıkların alınıp uzaklaştırılmasını sağlar. İnsanlarda kan ve lenf olmak üzere iki çeşit dolaşım sistemi vardır. İnsanda kan dolaşımı kalp, damarlar ve kandan oluşur.
1.Kalbin Yapısı ve İşleyişi:
Göğüs boşluğunda, akciğerlerin arasında yer alır.
Dıştan içe doğru perikart, miyokart ve endokart olmak üzere üç tabakadan oluşur.
Perikart kalbin dışındaki çift katlı zardır. Miyokart kalp kasından endokart ise epitel dokudan oluşur.
İki karıncık, iki kulakçık olmak üzere dört odacıklıdır.
Kulakçığın duvarları karıncığa göre daha incedir.
Kalbin kulakçıklarına toplar damarlar, karıncıklarına ise atardamarlar bağlıdır.
Sağ kulakçık ve sağ karıncık arasında triküspit (üçlü kapakçık), sol kulakçık ve sol karıncık arasında biküspit (ikili kapakçık) bulunur.
Karıncıklar ve atardamarlar arasında yarım ay (semilunar) kapakçıklar bulunur.
Kalbin sağ tarafında kirli, sol tarafında temiz kan vardır.
Kalbin içi kanla dolu olmasına rağmen içindeki kandan beslenmez, aortta ayrılan atardamar miyokart tabakasına kılcal damarlara ayrılarak yayılır ve koroner damarları oluşturur.
Kalbin Çalışması:
Kalp kasının kasılıp gevşemesi ile kalp çalışır.
Otonom sinirler tarafından kontrol edilir.
Kalbin kasılması sistol, gevşemesi diastol olarak adlandırılır.
Kulakçık ve karıncıklar birbirine zıt çalışır, biri kasılırken diğeri gevşer.
Kalp atışı 0,85 sn sürer bunun 0,15 sn’de kulakçıklar, 0,30 sn’de karıncıklar kasılır, 0,40sn’de ise kalp dinlenir.
Kulakçıkların kasılması, sağ kulakçıkta bulunan sinoatrial düğümün otonom sinirlerce uyarılması ile başlar.
Atrioventriküler düğüm kulakçık ve karıncık arasında yer alır ve impulsu sinoatriyal düğümden alır.
Atriyoventriküler düğüme bağlı his demetleri adı verilen sinir telcikleri bulunur ve bunlar impulsun karıncıklara yayılmasını ve karıncıkların kasılmasını sağlar.
Kalbin kasılıp gevşemesi sırasında atardamar duvarına yaptığı basınca kan basıncı ya da tansiyon denir. Karıncıkların kasılması sırasında kanın atardamarlara yaptığı basınca büyük tansiyon (sistolik kan basıncı), karıncıkların gevşemesi sırasında kanın atardamarlara yaptığı basınca ise küçük tansiyon (diastolik basınç) denir.
Kalp atışını hızlandıran faktörler:
· Sempatik sinirlerle gelen impulslar
· Adrenalin hormonunun artışı
· Tiroksin hormonunun artışı
· Kanda CO2 miktarının artışı
· Vücut sıcaklığının yükselmesi
· Nikotin, kafein gibi kimyasallar
· Ortam sıcaklığının azalması
Kanın Vücutta Dolaşımı:
Küçük Kan Dolaşımı:
1.Kalbin sağ kulakçığına gelen kirli kan kulakçığın kasılmasıyla sağ karıcığa aktarılır,
2. Sağ karıncık kasılır ve kirli kanı akciğer atardamarına aktarır.
3.Akciğer kılcallarında oksijen karbondioksit değişimi gerçekleşir kirli kan temizlenir.
4.Temizlenen kan kalbin sol kulakçığına gelir buradan sol karıncığa geçer.
Büyük Kan Dolaşımı:
1.Sol karıncığa gelen temiz kan aorta pompalanır.
2.Aort vücudun hem üst (baş ve kollar) hem alt bölgesindeki (bacaklar ve iç organlar) organlara kan götüren atardamarlara ayrılır.
3.Doku ve organlarda kirlenen kan üst ve alt ana toplar damarlara geçer.
4.Alt ve üst ana toplardamar kirli kanı kalbin sağ kulakçığına boşaltır.
2.Kan Damarlarının Yapısı ve Görevleri:
a. Atardamar:
Kanı kalpten organlara taşır.
Akciğer atardamarı hariç diğer atardamarlar temiz kan taşır.
Kan basıncının en yüksek olduğu damarlardır.
Damar duvarı kalındır ve çapları küçüktür.
Dıştan içi bağ doku, düz kas tabakası ve epitel tabakadan oluşur.
Bağ doku bol miktarda kollajen ve elastik lif içerir.
Atardamarda kanın hareketini;
· Karıncıkların kasılmasıyla oluşan kan basıncı,
· Atardamarların yapısındaki düz kasların hareketi,
· Yer çekimi,
· Arkadan gelen kanın öndekini itmesi etkiler.
b. Toplardamarlar:
Doku ve organlardaki kirli kanı kalbe getirir.
Akciğer toplardamarı hariç diğerleri kirli kan taşır.
Dıştan içi bağ doku, düz kas tabakası ve epitel tabakadan oluşur.
Kan basıncının en düşük olduğu damarlardır.
Bağ dokudaki lif miktarı atardamara göre azdır.
Damar duvarı ince ve çapları büyüktür.
Kan akış hızı atardamarlardan yavaştır.
Toplardamarlarda kanın hareketini;
· Toplardamarlarda tek yöne açılan kapakların bulunması,
· Damar etrafında bulunan iskelet kaslarının yaptığı baskı,
· Atar ve kılcal damarlardaki kanın itme basıncı
· Nefes alma sırasında göğüs boşluğunun hacminin artması,
· Kulakçıkların gevşemesi ile oluşan emme basıncı etkiler.
c. Kılcal damarlar:
Atar ve toplardamarlar arasında bulunur.
Kan ve dokular arasında madde geçişini sağlar.
Tek katlı yassı epitelden oluşur.
Kan akış hızı çok düşüktür. Bu durum madde alışverişini kolaylaştırır.
Kan Basıncı değişimi:
Atardamar>Kılcaldamar>Toplardamar
Kan akış hızı değişimi:
Atardamar>Toplardamar>Kılcaldamar
Damarların Vücuttaki Toplam Kesit Alanı: Kılcaldamar>Toplardamar>Atardamar
Tek damarın çap alanına göre sıralanışı:
Toplardamar>Atardamar>Kılcaldamar
Damar çeperi (duvarı) kalınlığına göre sıralanışı:
Atardamar>Toplardamar>Kılcaldamar
Kılcal Damarda Madde Alışverişi
Kan ve dokular arasında madde alışverişinde kan basıncı ve ozmotik basınç etkilidir. Kan basıncı damarlar arasında farklılık gösterirken ozmotik basınç sabittir.
Ozmotik basınç kanda bulunan albümin ve globülin proteinlerinin yoğunluğundan kaynaklanır.
Kılcal damarların atardamar ucunda kan basıcı çok yüksektir.
Atardamar ucunda kan basıncının ozmotik basınçtan fazla olması su, oksijen, glikoz gibi moleküllerin kılcal damarlardan dokulara difüzyonla geçmesini sağlar.
Toplardamar ucuna doğru kan basıncının azalması ile bu kez dokulardan kılcal damarlara su, karbondioksit, amonyak gibi maddelerin geçişi sağlanır.
Doku sıvısının artmasına ödem denir.
Ödemin sebepleri; lenf kılcallarının tıkanması, kılcal damarlarda basıcın çok yüksek olması, kılcal damarlarda ozmotik basıncın azalması, doku sıvısının ozmotik basıncının artması, aldosteron hormonunun aşırı artışı, histamin artışı, aşırı tuz tüketimidir.
