HAYATIMIZ KİMYA

AMİNLER: Bitkisel ve hayvansal yağların yağ asitlerinin kuvvetli bazlar (NaOH veya KOH) ile tepkimesi sonucu elde edilen ürüne sabun denir.

Sabunun yapısı incelenecek olursa molekülde hem polar (hidrofilik) hem de apolar (hidrofobik) grupların bulunduğu görülür.

Sabunun en olumsuz yanı sert sularda köpürmemesidir. Bunun nedeni sabunun sert sularda bulunan magnezyum iyonları (Mg²⁺ ) ve kalsiyum iyonları(Ca²⁺ ) ile etkileşerek çökmesidir. Bu çökmenin nedeni sabunun yapısında yer alan karboksilat (-COO^- ) grubudur.

• Sabun moleküllerinde karbon atom sayısı 12-14- 16 veya 18 olmalıdır.
• Sabunun kalitesi yağ asidinin kalitesine bağlıdır.
• Hayvansal yağlar ile üretilen sabunlar serttir ve suya dayanıklıdır.
• Bitkisel yağlar ile üretilen sabunlar suda kolay çözünür ve bol köpük yapar.
• NaOH ile üretilen sabunlar sert olup beyaz sabun olarak adlandırılır.
• KOH ile üretilen sabunlar ise sıvı halde bulunur ve arap sabunu olarak adlandırılır.

Sabunun yapımında kullanılan bazı maddeler ve sabuna kazandırdığı özellikler şunlardır:

Su: Sabun yapımında kullanılan suyun sertliği önemlidir. Sert sulardan yapılan sabundan tam verim alınmaz.

Kireç: Yeni sistemlerde kireç yerine doğrudan sud kostik çözeltiler kullanıldığından kirecin önemi kalmamıştır.

Tuz: Sabun üretiminde en çok kullanılan ham maddelerdendir. Sabun çözeltisinde birikmiş sabunlar tuzla temizlenir. Kullanılacak tuzun kalitesi yüksek olmalıdır.

Potasyum klorür: Arap sabunu yapımında kullanılır. Tuz ile aynı işlevi görür.

Silikatlar: Çamaşır sabunlarında verimi yükseltmek için kullanılır. Çünkü sodyum silikatın sabun gibi temizleme özelliği vardır. Arap sabununda potasyum silikat vardır.

Sodyum perborat: Sabun tozu yapımında kullanılır.

Talk: Sabun verimini artırmak için kullanılır.

DETERJAN: Kir çözücü anlamına gelmektedir. Deterjanların en önemli özelliği sert sularda köpüren yapıya sahip olmasıdır.

• Çoğunlukla petrol ve türevlerinden elde edilir.
• En çok kullanılan deterjan sodyum lauril sülfattır.
• Yapısında benzen halkası bulunan deterjanlar çevreye büyük zararlar vermektedir.

SABUN VE DETERJANIN KİRİ TEMİZLEMESİ

Genelde polar maddeler polar çözücülerde apolar maddeler ise apolar maddelerde daha iyi çözünür. Kir genelde yağ ve benzeri apolar organik maddelerdir. Sabun ve deterjanın yapısında polar ve apolar gruplar bulunduğundan kirlerin temizlenmesinde kullanılmaları uygundur.

Hidrofob(suyu sevmeyen) kısım kire tutunurken Hidrofil(suyu seven) kısım su molekülleri tarafından sarılır. Bu şekilde kir yüzeyden temizlenir.

ÇAMAŞIR SODASI(Na₂CO₃) Temizlik maddesi olarak kullanılabilen çamaşır sodası doğal bir mineraldir. Su ile hidroliz olur ve bazik ortam oluşur.

Na₂CO₃ + H₂O → NaOH + NaHCO₃

Kirin yapısındaki yağ bazik ortamda sabunlaşır ve çözünür hale gelir. Pek çok petrol ürününün etkin temizleyicisidir.

Çamaşır sodası sertliğe sebep olan Ca²⁺ ve Mg ²⁺ iyonlarını CaCO₃ ve MgCO₃ şeklinde çöktürdüğünden sert sularda rahatlıkla kullanılabilmektedir.

ÇAMAŞIR SUYU (NaClO: sodyum hipoklorit) Çamaşır suyu, yükseltgenme yoluyla ağartma işlemi yapan kimyasal adı sodyum hipoklorit (NaClO) olan temizlik ve hijyende kullanılan kimyasal maddedir. Mandıralarda, su sağlayan ünitelerde, sebze ve meyvelerin temizlenmesinde, ev işlerinde, son yıllarda kuş ve domuz gribi hastalıklarından korunmada mikrop öldürücü olarak kullanılır. Ayrıca 1. Dünya Savaşında yaraların tedavisinde kullanılmıştır.

• Genellikle %5’lik çözelti halinde bulunur.
• Oksitli ve klorlu olmak üzere iki çeşit çamaşır suyu vardır.
• Oksitleyici çamaşır suları; hücre zarını ve hücre proteinlerini parçalar ve içildiğinde zehir etkisi gösterir.
• Çamaşır suları pigment içinde bulunan karbon atomları arasındaki bağlardan birini kopararak ışığın soğrulmasını ortadan kaldırır ve renksiz bir yüzey oluşmasını sağlar.

Çamaşır suyunun amonyak içeren temizleyicilerle karışımı zehirli klor gazları çıkarabilir. Sodyum hipoklorit içeren çamaşır suları asla asitler ile kullanılmamalıdır (tuz ruhu ve kireç sökücüler).

Evlerimizde kullandığımız temizlik malzemelerini kendi içerisinde gruplandırırsak;

• Kireç çözücüler: HCl...
• Yağ çözücüler: NaOH...
• Lavabo açıcılar: NaOH, KOH...
• Tuvalet temizleyiciler: H₂SO₄, HCl’dür.